Zaaien, het is geen raketwetenschap maar een beetje kennis is nooit weg. Zaaien is niets meer dan het in de grond stoppen van zaadjes en hopen dat er een mooi plantje uitkomt. Toch is niet elk zaadje hetzelfde. Het mag duidelijk zijn dat elke plant zijn eigen zaad produceert. Zaad van een tomaat is heel iets anders dan dat van een Prothea of een Gerbera om maar iets geks te noemen. Dat betekent ook dat elk type zaad zijn eigen voorkeuren of eigenschappen heeft.

De verschillen beginnen al bij de soort grond waar je in gaat zaaien. Elke plant heeft voorkeur voor bepaalde grond soorten. Dat heeft alles te maken met de voedingstoffen die er in de grond zitten. Iets waar veel mensen niet direct bij stil staan is de diepte waarop je zaait. Het ene plantje wil 3cm onder de grond terwijl het volgende plantje misschien maar 1cm nodig heeft. Kortom zaaien vraagt iets meer kennis dan je op het eerste gezicht zou verwachten. Dit artikel probeert inzicht te geven in het hele zaai proces zodat jij met iets meer kennis een nog beter eindproduct kan oogsten.

Keuzes maken

Of je nou een moestuin hebt of een bloemen tuin in alle gevallen geld dat het maken van eigen keuzes de tuin maakt. Natuurlijk kun je fabrieksmatig gekweekte plantjes kopen bij het tuincentrum of de supermarkt. Het resultaat is dat er een grote kans dat jouw buurman dezelfde “mooie” tuin heeft bedacht. Het is juist het maken van eigen keuzes en beginnen met zaad dat voldoening geeft wanneer het eindresultaat is wat je ervan verwacht of nog beter.

Greenline gebruikt hierbij zaden van Sluisgarden. Sluisgarden is een gerenommeerd merk waarbij de resultaten vrijwel nooit tot deceptie lijden. Iedereen heeft zelf wel een idee over hoe zijn of haar ideale tuin er uit moet zien. De een wil een moestuin terwijl de buurvrouw misschien en vlindertuin heeft willen maken. En de buurman verderop een Japanse rotstuin. Het maakt niet uit wat voor tuin je start het begint zoals gezegd allemaal bij de grond. Overigens kun je alles wat je toepast op de tuin in principe ook toepassen op jouw balkon tuintje of jouw daktuin.

De voedingsbodem

De grond waar jij jouw plantjes in gaat zaaien is niet alleen maar een fundering voor de plant om zich aan vast te houden. De grond is de bron van alle voedingstoffen anders als licht en water. In de grond zitten mineralen en voedingstoffen als stikstof, nitraat, kalium, calcium en nog een aantal zeer belangrijke stoffen. Belangrijk omdat deze stoffen de bouwstenen zijn voor jouw plantje. Als een van die stoffen niet of in mindere maten in de grond aanwezig is heeft dat direct effect op jouw plantjes. Dit uit zich dan in ziektes, schimmels en ook aanvallen van insecten op uw plantje. Kortom de bodem is van essentieel belang voorjouw plantjes. In een volgend artikel zullen wij iets dieper ingaan op substraat en welke stoffen hierin precies aan het werk zijn.

Het kiem proces

Elk zaadje moet door een proces heen van ontkiemen voor dat het daadwerkelijk een plantje kan worden. Het ontkiemen kan soms een heel teer proces zijn, dat is een beetje afhankelijk van het zaad dat je gebruikt. Je kunt natuurlijk zaad direct uit strooien over de grond en dan hopen dat wat er op komt, ook is wat jij bedacht had. De vraag is alleen of dan al het zaad ook inderdaad ontkiemt is en is op gekomen. Dit is best lastig te controleren zoals je kunt voorstellen. De oplossing is echter vrij simpel.

Laat de zaadjes eerst opkomen in een gecontroleerde omgeving zoals een kweek bak of een propagator. Je kunt dan het proces van ontkiemen in de gaten houden en sturen, zodat het zaad dat je plant ook daadwerkelijk opkomt. Daarna verspeen je de plantjes naar de koude grond waar zij vrolijk verder kunnen groeien. Met name bij het gebruik van een propagator. Een propagator is in essentie eigenlijk een klein kasje. Het maakt het mogelijk het kiem proces goed sturen omdat je de warmte en vochtigheid in veel gevallen kunt regelen.

Wat is een propagator ?

Een propagator is een kleine plastic bak voorzien van een deksel die in principe hetzelfde doet als een kas. Een propagator word namelijk gebruikt om een ideaal klimaat voor jouw ontkiem proces te creëren. Vaak zitten er in de deksel sleuven die je kan openen of dichten om zo de warmte en vochtigheid te beheren. Veel propagator gebruiken ook nog een warmte mat onder de propagator om zo de bodem temperatuur constant op de juiste temperatuur te houden.

Hierboven zie je een paar voorbeelden van propagators

Het gebruik van een warmtemat of heatpad is vaak wel aan te raden omdat het belangrijk is voor het kiem proces dat er een constante temperatuur in de bodem heerst. Dit helpt het zaadje snel en goed te ontkiemen. Uiteraard vraagt elk zaadje andere omgevingsvariabelen in termen van vocht en warmte. Dit is precies waarom een warmtemat of heat pad van groot belang kan zijn. In combinatie met de ventilatie schuiven op de propagator kun je elk klimaat vormen van warm en vochtig tot relatief droog en warm en alles daar tussenin.

Het is in veel gevallen daarom aan te raden om een heat mat te gebruiken. Een heat mat stelt u in staat de bodem temperatuur te regelen middels een thermostaat. Zo houd je de kiem grond op de gewenste temperatuur en is de kans op mislukte kiem processen een stuk kleiner. Op elk zakje met zaad zal je daarom ook een gewenste kiem temperatuur terug kunnen vinden. Hier onder zie je een voorbeeld van een propagator op een een heat mat.

Zaai en stek grond

Het is ook aan te raden om speciale zaai of stek grond te gebruiken. Dit omdat deze vaak meer uitgebalanceerde voedingstoffen bevatten. Toch zal in veel gevallen potgrond ook prima voldoen. Een ander soort medium is Vermiculite. Vermiculite is bij uitstek geschikt voor de wat duurdere en ook fijnere zaden. Dit medium is een grond soort op basis van een mineraal namelijk magnesium. Vermiculite is totaal vrij van ziekte kiemen. Het kan veel vocht aan en het helpt ook bij het afvoeren van het vocht door snellere verdamping. Dit is met name bij het ontkiemen belangrijk om bijvoorbeeld schimmels tegen te gaan.

Een ander goede kiem of stek grond is kokos. Kokos heeft de eigenschap luchtig te zijn en kan veel water vast houden. Je kunt kokos in zakken kopen of in blokken, maar je kunt er ook voor kiezen om substraat pillen te gebruiken. Simply Soil zijn pillen van geperste kokos die, als je er water aan toevoegt in volume zullen groeien naarmate zij meer water opnemen. Deze substraat of grond pillen zijn in verschillende maten verkrijgbaar.

Een zaaibak maken

Als je geen propagator wilt gebruiken dan is het gebruik van een zaaibak wel een aanrader. Deze zijn vrij simpel te maken waardoor je ze makkelijk kan afstemmen op jouw wensen. Een zaaibak maken is super simpel want je kan er eigenlijk elk bakje of bak wel voor gebruiken. Of het nou een oude aardappel bak is of dat plastic Tupperware bakje van je moeder, maakt niet uit. Zorg wel dat de bak in ieder geval groot genoeg is. Met name de hoogte die wil je toch wel minimaal een centimeter of 10 hebben. Hoger is prima maar lager maakt het lastiger. Dit omdat er wel genoeg grond in de bak moet kunnen om een solide basis voor jouw plantjes te creëren.

De zaaibak klaar maken

Je begint met het vullen van de zaaibak met een laag potgrond. Je kunt ook tuinaarde gebruiken die je dan mixed met potgrond. Zorg voor een goede solide en gelijkmatige laag potgrond. Het kan zijn dat de plantjes net iets langer moeten staan om wat voor reden dan ook. Dan moeten zij wel gewoon door kunnen ontwikkelen. Verdeel de grond gelijkmatig over de bak en druk die dan daarna even aan. Het handigst daarvoor is het gebruik van een plankje om gelijkmatig aangedrukte grond te krijgen. Het aandrukken en gelijkmatige verspreiden van de grond helpt voorkomen dat er verschillen in vochtigheid optreden. Dat soort verschillen kunnen dan weer voor onregelmatige opkomst van jouw plantjes zorgen.

Probeer ook een bak te regelen waar een glasplaat boven op kan worden gelegd. De glasplaat helpt om de temperatuur in de bak te reguleren. Hierdoor word de kans op succesvol ontkiemen van het zaad vele malen groter is. Denk maar aan een propagator waar ook een deksel overheen zit. Vaak met ventilatie gaten boven in het deksel, maar het principe is hetzelfde. Het mag duidelijk zijn dat het regelmatig vochtig houden van de grond van essentieel belang is.

Zaaien direct in potten ?

Niet iedereen heeft de beschikking propagators of ruimte voor kweekbakken. In dit geval kun je ook direct zaaien in potjes. Het mag duidelijk zijn dat minder controleerbaar is maar hey je moet iets he. Maar ga je dan direct in de pot zaaien waar de plant uiteindelijk in komt of niet. Ook hier gaat het erom dat het zaadje een zo voordelig mogelijk omgeving krijgt om in te ontkiemen en op te groeien. Ook hier is het raadzaam te beginnen met kleine potjes. Kleine potjes koelen minder snel af en geven het plantje genoeg ruimte om haar eerste wortels aan te maken. Daarna is het proces eigenlijk niet veel anders als wanneer je met een propagator werkt. Als het plantje grot genoeg is ga je het plantje verspenen of overpotten. Afhankelijk van hoe groot het uiteindelijke plantje word doe je 2 of 3 keer tot het plantje in haar uiteindelijk pot staat.

Als je het verspenen lastig vind of te veel rommel vind geven is daar ook een oplossing voor. De oplossing zijn dan biologisch afbreekbare potjes. Deze potjes zijn gemaakt van plantaardig materiaal wat na verloop van tijd gewoon deel uit gaat maken van de voedingsbodem. Het voordeel is dus dat je het plantje met pot en al zo in een grotere pot kunt plaatsen. Deze zogenaamde Woody potjes zijn in verschillende maten verkrijgbaar en kunne ook prima uiin een propagator worden gebruikt mocht je dat willen.

Hierboven zie je een voorbeeld van de zogenaamde Woody potjes

Hoe diep moet ik zaaien ?

De zaaidiepte is afhankelijk van welk zaad je gebruikt en hoe groot dat zaad is. Een oude stelregel, die men nog steeds hanteert, is dat de zaaidiepte niet veel dieper moet zijn dan de dikte van het zaad. Vaak staat er op de zakjes zaad al welke zaaidiepte je moet aanhouden. Wel van belang is de periode waar je in zaait. Ook die staat vaak aangegeven op de zakjes zaad. De zaai periode houd verband met de gewenste kiem temperatuur. Vaak staat ook de kiem temperatuur wel aangegeven op het zakje zaad.

Tenzij je een propagator gebruikt heeft het dus weinig zin om eerder te zaaien dan wat het zaad zakje aangeeft. Vroeg zaaien heeft eigenlijk alleen zin als de gemiddelde temperatuur in die periode ongeveer gelijk ligt aan de kiem temperatuur. De kans bestaat dat het zaad niet ontkiemt. Of dat in het geval het zaad wel ontkiemt is, de groei ineens stopt vanwege een te lage temperatuur.

Het wil nog wel eens gebeuren dat mensen denken dat het ontkiemen is mislukt. Ga hier echter niet te snel van uit want elk plantje heeft een andere kiem tijd nodig. Het ene plantje is binnen een week boven de grond terwijl het andere plantje daar misschien wel 4 weken over doet.

Wanneer ga ik verspenen ?

Verspenen doe je pas als de plantjes echt goed hanteerbaar zijn. Verspenen is eigenlijk niets meer of minder dan elk plantje individueel over te potten of plantje naar een grotere pot of plek in de tuin. Overpotten of Verspenen doe je vaak meer dan 1 keer. Je begint met het verspenen naar een iets grotere pot. Hierdoor krijgt de plant meer voeding en heeft het wortel pakket de ruimte zich te ontwikkelen. Vervolgens doe je dat nog een keer waardoor je uiteindelijk een sterke en stevige plant krijgt die je dan op zijn uiteindelijke plekje kan plaatsen.

Als het plantje stevig boven de grond staat en goed hanteer baar is ga je dus de plantjes over potten. Je kunt hiervoor kleine potjes gebruiken of turfpotjes. Turfpotjes zijn biologisch afbreekbaar, het voordeel daarvan is dat je het plantje inclusief potje zo in een grotere pot kunt zetten met pot en al. Het turfpotje zal vergaan en een onderdeel worden van de bodem. De eerste verspening vraagt wat finesse en geduld. Je moet namelijk elk plantje los maken uit de grond van de zaaibak. Let daarbij op dat je het wortelpakketje niet beschadigd want die worteltjes zijn nog heel teer. Er zijn speciale verspeensets op de markt die hierbij heel handig kunnen zijn.

Help het groeien

De plantjes zijn verspeend en die moeten nu groeien. En net als bij mensen groeien zij het best als zij voldoende vocht , voeding en licht hebben en verder rust krijgen. Plantjes willen maar twee dingen echt heel graag en dat is voedingsrijk vocht en licht. Verdrogen van de grond kan funest zijn voor uw zo zorgvuldig geplante plantjes. Te veel en te fel licht is zeker in het begin iets waar jonge plantjes niet blij van worden. Bescherm de plantjes zeker in het begin dus tegen te fel direct zonlicht.

Je kunt vaak aan het plantje wel zien of alles goed geregeld is voor het plantje of dat er iets mis gaat. Een gezond plantje zal mooi klein en compact opkomen en zo ook door ontwikkelen. Ontstaat er echter ergens in het proces een onbalans dan laat de plant dat snel zien. Zo zullen plantjes die te weinig licht krijgen zich gaan strekken op zoek naar het waardoor zij lang, dun en vaak ook slapper worden. Hetzelfde gebeurd ook als het plantje te veel warmte ontvangt maar te weinig licht. Mocht dit bij jou het geval zijn is er wel een oplossing die je kunt proberen. Echt 100% garantie kan je natuurlijk nooit geven maar het is het proberen waard.

Als jouw plantjes te ver doorgeschoten zijn door een tekort aan licht kun je proberen het plantje voorzichtig te verspenen. Plant de zaailing dan met een derde van het steeltje onder de grond en zet het op een koele maar lichte plek. Of en hoe de zaailing dat overleeft is altijd een beetje een gok. Maar er is een goede kans dat het plantje zich hierna een stuk compacter en beter gaat ontwikkelen. Er blijft natuurlijk ook al tijd een kans dat de zaailing deze ingreep niet overleeft, maar dan heb je het in ieder geval een kans gegeven.

Wat is afharden ?

Misschien heb je de term wel eens gehoord, het afharden van jouw plantjes. Maar wat is dat nou precies. Eigenlijk is het heel simpel. Het komt er op neer dat je de plant in etappes laat wennen aan een klimaat buiten de kweekbak, propagator of kasje. Houd bij afharden wel altijd rekening met de omgeving buiten en de daar heersende temperatuur. Als jou plantjes in een klimaat binnen dezelfde waardes krijgt als wat er buiten heerst dan kun je de plantjes over zetten naar buiten. Heel vaak zal je ook horen dat je sowieso moet wachten met jouw plantjes naar buiten zetten tot na de ijsheiligen. De ijsheiligen is een periode rond de 2e week van mei en zijn de naamdagen van een aantal katholieke heiligen die vallen in de periode van 11 tot en met 15 mei. De theorie is dat na deze datum vorst aan de grond vrijwel niet meer voorkomt tot de volgende winter periode. Om jouw plantjes te beschermen tegen eventuele late vorst zou je dus moeten wachten tot de ijsheiligen voorbij zijn.

Zaaien op een zaaibed

Voor hen die de ruimte hebben in bijvoorbeeld een tuin of moestuin, kun je ook zaaien op wat men een zaaibed noemt. Het zijn vaak de twee of meerjarige planten die op deze manier worden gezaaid. Dit gebeurd over het algemeen in de voorjaar- en zomermaanden.

Omdat een zaaibed buiten ligt is het wel belangrijk om het zaaibed vrij te houden van onkruid. Voor jouw eigen gemak is het raadzaam te zaaien in regels of lijnen. Zaai zoveel mogelijk zaadjes dicht bij elkaar maar houd wel rekening met het feit dat de plantjes wel iets van ruimte nodig hebben. Als alles plantjes zijn opgekomen en voldoende gegroeid zijn kun je ze verspenen of verplanten. Houd de ingezaaide grond vooral de eerste dagen wel goed vochtig. Uitgedroogde grond is funest voor jouw harde werk.

Met name bij 2 en meerjarige planten is de plant in het eerste jaar vooral bezig met het aanmaken van haar wortel pakket. Daar is ruimte voor nodig dus houd hier rekening mee bij het verplanten. 2 en meerjarige planten gaan over het algemeen pas bloeien in hun tweede jaar. Dus het is van belang om dat eerste jaar de plant goed te verzorgen.

Uitdunnen en selecteren

Waarom moeten wij uitdunnen ? Vooral bij het zaaien op zaaibedden wil het nog wel eens voorkomen dat planten te dicht op elkaar komen te staan. Als je op het zaad zakje kijk staat daar over het algemeen ook altijd een onderlinge afstand voor de plantjes aangegeven. Het is dus van belang om dan plantjes uit elkaar te halen en de gewenste ruimte te geven. Tijdens dat uitdunnen kun je ook direct selecteren op de gezondste plantjes. Het gebeurd bijna altijd dat sommige plantjes slap en niet gezond lijken bij deze zaai methode. Dit heeft te maken met het feit dat elk plantje moet vechten voor voedingstoffen en licht en daar bij zullen de sterkste platjes het altijd winnen van de zwakkere. Oftewel natuurlijk selectie. Selecteer de beste plantjes en verplant deze zodat je een zo sterk mogelijke plant kan laten ontwikkelen. De rest kun je weggooien of opnieuw planten met een derde van het steeltje onder de grond om te zien of de plant nog verbeterd. Zo niet gooi je deze zwakkere exemplaren weg.

Nooit twee keer op dezelfde plek zaaien

Dit is iets wat je vaak hoort en wat zeker een waarheid bevat. Het is zeker niet raadzaam om twee keer hetzelfde gewas te zaaien op dezelfde plek als het vorige jaar. Je kan hiermee bodem-moeiheid creëren wat ten koste gaat van jouw plantjes en eindproduct zelfs na bemesting. Het is dus sterk aan te raden ieder jaar iets anders te zaaien op de grond van vorig jaar. Je krijgt hierdoor een veel gezonder gewas omdat je een actievere bodem hebt.

Wat kan wel en wat niet ?

Net als bij mensen en dieren gaan niet alle planten evengoed met elkaar om. Gewassen kunne elkaar sterk beïnvloeden met niet altijd een evengoed resultaat. Er bestaan combinaties die worden afgeraden omdat deze elkaar sterk negatief beïnvloeden. Een voorbeeld hiervan is bijvoorbeeld aardappelen samen planten met tomaten. Beide planten zijn familie van elkaar in de nachtschade familie maar hebben een slechte invloed op elkaar. Maar ook Rozemarijn, Munt Tijm en Kamille kun je beter niet direct naast aardappel planten plaatsen. Hieronder hebben wij een klein overzicht gemaakt van goede en slechte combinaties. Soms gaat het over het gelijke tijd met een andere soort en soms gaat het over het planten in de periode na een ander gewas.